Παιδί και χωρισμός

Η Α. μου έγραψε:
Είμαι παντρεμένη 10 χρόνια και έχω μια κόρη 8 ετών. Βρίσκομαι σε άσχημη φάση με τον άντρα μου, στα πρόθυρα του διαζυγίου. Μετά τις γιορτές εκείνος θα εγκατασταθεί για κάποιο διάστημα στο σπίτι της μητέρας του, μέχρι να δούμε τι θα κάνουμε. Το πρόβλημα και των δυο μας είναι τι θα πούμε στο παιδί για να μην το αναστατώσουμε. Σκέφτομαι να πούμε πως ο μπαμπάς θα λείψει ταξίδι ή πως θα μείνει για λίγο με τη γιαγιά επειδή είναι άρρωστη.

Στα παιδιά πρέπει να λέμε την αλήθεια, με τρόπο ανάλογο προς την ηλικία και την ψυχο-συναισθηματική τους ωριμότητα, χωρίς υπερβολές και αλληλοκατηγορίες. Η κόρη σου έχει σίγουρα διαισθανθεί την κρίση στη σχέση σας και δεν θα καταληφθεί εξ απροόπτου. Μπορείτε να της πείτε πως έχετε μαλώσει (όπως κι εκείνη μαλώνει με τους φίλους της) και ο πατέρας της θα μείνει με τη γιαγιά για κάποιο διάστημα. Επειδή το διαζύγιο δεν είναι σίγουρο, είναι καλό να μην αναφέρετε ακόμη τη λέξη αυτή. Αν η ίδια ρωτήσει αν πρόκειται να πάρετε διαζύγιο, μπορείτε να της πείτε πως κάτι τέτοιο είναι πιθανό αλλά κάνετε προσπάθειες να το αποφύγετε. Η ψυχική κατάσταση των γονέων έχει μεγάλη σημασία στη διαδικασία αυτή. Όσο πιο ψύχραιμοι είστε και όσο πιο πολιτισμένα φέρεστε μεταξύ σας τόσο περισσότερο θα διασφαλίσετε την ψυχική ισορροπία της κόρης σας.
Επισυνάπτω ένα σχετικό κεφάλαιο του βιβλίου μου "Έφηβοι και γονείς", ΣΑΒΒΑΛΑΣ 2009.

Κατερίνα

Παιδιά και διαζύγιο

Μέσα στο οικογενειακό σύστημα, όπως κάθε πρόβλημα των παιδιών επηρεάζει την οικογένεια ως σύνολο, έτσι και τα σημαντικά προβλήματα στη σχέση των γονέων επηρεάζουν και τα παιδιά. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται τις εντάσεις στη σχέση των γονέων, πολύ πριν αυτές εκδηλωθούν ανοιχτά. Στην περίπτωση του χωρισμού, τα παιδιά έχουν συνήθως τη δυνατότητα να νιώθουν την επερχόμενη αλλαγή και σπάνια εκλαμβάνονται εξ απροόπτου.

Οι γονείς θα πρέπει να ενημερώσουν τα παιδιά τους για τη μεγάλη απόφαση που πήραν με όσο το δυνατόν πιο νηφάλιο τρόπο, χωρίς αλληλοκατηγορίες και δράματα. Τέτοιες συζητήσεις είναι, φυσικά, πολύ δύσκολες για τους γονείς, ειδικά όταν αυτοί δεν έχουν ξεκαθαρίσει τα πράγματα μέσα τους, κατακλύζονται από εχθρικά συναισθήματα για τον άλλο γονέα, άγχος, αγωνία και ανασφάλεια για την καινούργια κατάσταση και τις αλλαγές που θα επέλθουν στη ζωή τους. Η προσπάθεια ενός γονέα να «συμμαχήσει» με το παιδί ενοχοποιώντας τον άλλον γονέα είναι από τα πιο καταστροφικά για το παιδί φαινόμενα στην περίπτωση διαφωνιών ή διαζυγίου.

Το παιδί έχει δικαίωμα να μάθει, και οι εξηγήσεις που θα του δοθούν πρέπει να είναι ανάλογες με την ηλικία του. Αυτό σημαίνει ότι οι γονείς μπορούν να κάνουν πολύ διαφορετική συζήτηση με τα δυο ή τρία παιδιά τους που βρίσκονται σε διαφορετικές ηλικίες και να τους δώσουν την ευκαιρία να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και τις αγωνίες τους. Τα παιδιά μεγαλώνοντας μπορεί να θέτουν ξανά και ξανά το θέμα του διαζυγίου των γονέων τους και να ζητούν εξηγήσεις. Ένας τέτοιος διάλογος δεν πρέπει να αποθαρρύνεται και οι εξηγήσεις που δίνονται πρέπει να είναι κάθε φορά ανάλογες με την ηλικία του παιδιού.

Προσοχή! Συζητάμε ξανά με το παιδί μόνο αν και όσο μας ρωτά, αποφεύγοντας λεπτομέρειες και συνεχή επαναφορά του θέματος. Κάθε παιδί διαχειρίζεται το διαζύγιο των γονέων του με τον δικό του τρόπο. Το παιδί που, έπειτα από μερικές βασικές εξηγήσεις και συζητήσεις, δεν ξαναρωτά είναι πιθανό ότι έχει επιλέξει να λάβει την κατάσταση ως δεδομένη και να αποστασιοποιηθεί από αυτή.

Για να διατηρήσει το παιδί την ψυχική του ισορροπία και να περάσει όσο το δυνατόν πιο ανώδυνα τη φάση αυτή «αναταραχής» του συστήματος, πρέπει:

• Να είναι σίγουρο ότι και οι δυο γονείς θα εξακολουθήσουν να το αγαπούν όπως πρώτα, ότι δεν θα χάσει κανέναν και ότι, παρότι οι γονείς δεν θα είναι πλέον ζευγάρι, δεν θα πάψουν ποτέ να είναι γονείς του. Επίσης, βασικό είναι να μην αποδοθεί στα παιδιά καμιά ενοχή για το διαζύγιο και να διαλυθούν τέτοιες ιδέες που μπορεί να δημιουργηθούν σ’ αυτά.

• Να είναι γνώστης των γενικών καταστάσεων, ανάλογα πάντα με την ηλικία του. Για παράδειγμα, ο έφηβος πρέπει να γνωρίζει αν έχει κατατεθεί αίτηση διαζυγίου των γονέων, αν το διαζύγιο έχει βγει,  ποιες ρυθμίσεις θα υπάρχουν για να βλέπει τον γονέα με τον οποίο δεν θα κατοικεί και τους συγγενείς του, πώς θα ρυθμιστούν τα οικονομικά της οικογένειας κ.ά. Οι γονείς πρέπει να είναι πρόθυμοι να συζητήσουν με το παιδί ρυθμίσεις που θα το ικανοποιούν.

• Να μεταβεί από μια κατάσταση σταθερότητας σε μια άλλη κατάσταση σταθερότητας, για παράδειγμα σχετικά με τις σχέσεις του με τον γονέα που απομακρύνεται ή με τις συνθήκες εργασίας του γονέα που μένει. Στη ζωή του παιδιού πρέπει να γίνουν την ίδια περίοδο κατά το δυνατόν λιγότερες αλλαγές. Για παράδειγμα, αν το διαζύγιο των γονέων χρειάζεται να συνδυαστεί με αλλαγή σπιτιού, σχολείου κ.ά. του παιδιού, καλό είναι οι αλλαγές αυτές να αναβληθούν για κάποιο διάστημα.

Τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά που αρχίζουν να ζουν μόνο με τον έναν γονέα είναι:

• Μείωση του εισοδήματος, κυρίως σε περίπτωση αποχώρησης του γονέα που έχει το υψηλότερο εισόδημα.  Σε τέτοια περίπτωση το παιδί είναι πιθανό να ενοχοποιήσει κάποιον από τους δυο ή και τους δυο γονείς και να αντιδράσει εγείροντας υπερβολικές απαιτήσεις.

• Έλεγχος και άσκηση της πειθαρχίας. Ο χρόνος που διαθέτει ο γονέας που ζει με τα παιδιά είναι συνήθως περιορισμένος και η άσκηση πειθαρχίας γίνεται κυρίως από αυτόν. Ο γονέας αυτός είναι πιθανό να χαλαρώσει συνειδητά ή ασυνείδητα τους κανόνες ανατροφής για τη διευκόλυνση των παιδιών που θεωρεί ότι «υποφέρουν» ή, αντίθετα, να διαμορφώσει  πιο αυστηρούς κανόνες λόγω ανασφάλειάς του. Ο γονέας που δεν ζει μόνιμα με τα παιδιά είναι πιθανό να τα παραχαϊδεύει, σε μια προσπάθεια να αναπληρώσει την έλλειψή του από την καθημερινή τους ζωή ή για να κερδίσει την εύνοιά τους. Το παιδί είναι πιθανό να εκμεταλλευτεί τέτοιες καταστάσεις προβάλλοντας  μεγάλες απαιτήσεις.

• Αλλαγές στις κοινωνικές σχέσεις. Κάποιοι φίλοι απομακρύνονται μαζί με τον γονέα που φεύγει, όπως και οι περισσότεροι συγγενείς του. Ένας γονέας που ζει μόνος με το παιδί του δεν ταιριάζει πολύ σε παρέες ζευγαριών.

• Οι σχέσεις των γονέων μετά το διαζύγιο εξαρτώνται αρκετά από τις σχέσεις που είχαν πριν από το διαζύγιο και κατά τη διάρκεια της διαδικασίας του. Οι επιπτώσεις του διαζυγίου στα παιδιά εξαρτώνται από τις σχέσεις των γονέων μεταξύ τους και από τη σχέση τους με τα παιδιά σε όλες τις φάσεις, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το διαζύγιο.

• Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορεί να παρουσιάσουν συναισθηματικές αντιδράσεις και μεταβολές συμπεριφοράς, όπως θυμό, εριστικότητα, άγχος αποχωρισμού, προσκόλληση στον έναν γονέα, ψυχοσωματικές αντιδράσεις κ.ά. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας είναι πιθανό να βιώσουν έντονα αρνητικά συναισθήματα όπως φόβο, θυμό, άγχος, θλίψη, ενοχές. Στους εφήβους είναι δυνατό να ανακοπεί η αυτονόμηση και η δημιουργία ταυτότητας, να παρουσιαστεί θυμός, θλίψη, φόβος, ντροπή, χαμηλή επίδοση, επιθετικότητα, απόσυρση ή τάση ανάληψης δυσανάλογων ευθυνών.

Οι πιθανές υπερβολικές αντιδράσεις των παιδιών στη φάση αυτή της τόσο μεγάλης μεταβολής του οικογενειακού συστήματος δεν πρέπει να πανικοβάλλουν τους γονείς. Τα προβλήματα αυτά είναι κατά κανόνα περαστικά, περιορίζονται στο επίπεδο της συμπεριφοράς και, με σωστή αντιμετώπιση, συνήθως ελαχιστοποιούνται μέχρι δυο χρόνια περίπου μετά τον χωρισμό. Η σωστή αντιμετώπιση των προβληματικών συμπεριφορών περιλαμβάνει συνεπή ενασχόληση και των δυο γονέων με τα παιδιά, ανοχή στην επιθετικότητα και το θυμό τους, διάλυση των κάθε είδους ενοχών τους, επιβεβαίωση αγάπης και γονεϊκότητας, ενημέρωση για τις κύριες φάσεις των αλλαγών και συζήτηση μαζί τους για τα συναισθήματα και τις επιθυμίες τους. Η ευρύτερη οικογένεια και οι παλιοί φίλοι του γονέα που κρατά τα παιδιά μπορούν να αποτελέσουν υποστηρικτικό δίκτυο και συνήθως το σύστημα βρίσκει μια νέα ισορροπία. Τα παιδιά είναι προσαρμοστικά και, αν περιβάλλονται από ισορροπημένους ενηλίκους και ζουν πολιτισμένες καταστάσεις, μπορούν να επανακαθορίσουν μέσα τους την έννοια της οικογένειας.

Και, θυμηθείτε: Ένα «καλό» διαζύγιο μεταξύ ισορροπημένων γονέων είναι πολύ προτιμότερο για τα παιδιά από έναν «κακό» γάμο μεταξύ δυστυχισμένων γονέων.